کف پای صاف عارضهای است که در آن بیماران فاقد خمیدگی کف پا هستند. قوس کف پا نیروهایی که از طرف زمین به بدن اعمال میشود را کاهش داده و اجازه ورود به همه نیروهای وارده را به بدن نمیدهد اما در افراد با کف پای صاف تمام این نیروها به دلیل فقدان قوس پا به سمت بدن اعمال و منجر به بروز عوارض زنجیره وار در تمام مفاصل بدن خصوصا ستون فقرات میشود. مشکل صافی کف پا، عموما
مادرزادی بوده و به نام مفصل شل نیز معروف است. شلی مفصل در ناحیه کف پا سبب میشود که قوس کف پا در هنگام ایستادن بر روی پا از بین برود؛ همچنین تشکیل نشدن کامل یک یا دو استخوان در ناحیه مچ و کف پا و یا چسبیدن آنها به یکدیگر به صورت مادرزادی نیز در تشکیل نشدن قوس کف پا مؤثر است.
مشکلات کف پای صاف ؟
صافی کف پا در دراز مدت اثرات مخربی بر مفاصل زانو و سایر مفاصل به جا میگذارد.
علاوه بر آن زمینه آرتروز زودرس را فراهم میکند.
کمتر مواردی پیش میآید که انسان در مورد نحوه راه رفتن خود فکر کند.
اما فرآیند راه رفتن دارای یک مکانیزم نسبتا پیچیده، به خصوص برای پاها
میباشد، زیرا تمام وزن بدن به پاها وارد شده و منجر به حفظ تعادل آن
میشود.
از جمله بیماریهای شایع پا، صافی کف پا میباشد. در این بیماری، قوس کف پا صاف میشود.
صافی کف پا در دراز مدت اثرات مخربی بر مفاصل زانو و سایر مفاصل به جا میگذارد. علاوه بر آن زمینه
آرتروز زودرس را فراهم میکند.
صافی کف پا اگر یک طرفه باشد، تغییرات یک طرفه ایجاد میکند و حتی میتواند موجب کوتاهی اندام
و افتادگی لگن و اسکولیوز شود.
معمولا صافی کف پا در کودکان بدون علامت است، ولی والدین آنها اغلب از این موضوع شکایت دارند
که رویه کفش کودکان آنها به طرف داخل، فرورفتگی پیدا میکند و پاشنه کفشها به سرعت در قسمت
داخلی ساییده میشود.
در بزرگسالان نیز صافی کف پا یا اغلب بدون علامت است، فقط در شدیدترین موارد ممکن است در زمان
بلوغ سبب پیچخوردگی پا شود و درد ایجاد کند.
در هنگام راه رفتن، قوس کف پا شکل منجر به پخش وزن بدن شما در کل سطح پاها میشود.
به علاوه این قوس در نحوه راه رفتن، نقش اساسی ایفا میکند. این قوس باید هم محکم باشد تا بتواند
وزن بدن را تحمل کند و هم انعطاف پذیر باشد تا بتواند خود را با سطوح مختلف وفق دهد.
صافی کف پا در شیرخوارن و کودکانی که تازه شروع به راه رفتن کردهاند طبیعی است، زیرا هنوز تکامل
قوس پا کامل نشده است
در اکثر موارد قوس پا در طی دوران کودکی تکامل مییابد، اما در بعضی موارد این عمل رخ نمیدهد.
این حالت در اصل، نوعی حالت طبیعی به حساب میآید و اکثر افراد بدون وجود این قوس نیز مشکلی
نخواهند داشت.
رباطهای شل نیز میتوانند سبب صافی کف پا شوند. به علاوه این حالت منجر به بروز سایر اختلالات
مادرزادی پا نیز خواهد شد.
نود و هفت درصد موارد ابتلا به صافی کف پا از نوع انعطافپذیر بوده و در صورتی که از کودکی اقدام شود،
قابل درمان است. والدین باید از 18 ماهگی به بعد به نحوه راه رفتن کودک توجه کنند و در صورتی که احساس
کردند پاشنه پای کودک به درستی روی زمین قرار نمیگیرد و انحنا دارد، به سرعت به پزشک مراجعه کنند.
نظریه متخصصین :
صافی کف پا ممکن است به صورت مادرزادی و یا در دوران کودکی ایجاد شود و دارای دو نوع سخت و
انعطافپذیر است. صافی کف پای سخت که تنها 3 درصد کل موارد ابتلا به صافی کف پا را تشکیل میدهد،
با انجام فیزوتراپی، درمان نمیشود.
اگر صافی کف پا به موقع تشخیص داده شود، میتوان با تجویز کفش های مناسب آن را درمان کرد.
کف کفش نباید صاف باشد. کفشی مناسب است که دارای پاشنه 3 سانتیمتری باشد.
قسمت جلوی کفش نباید تنگ بوده و کناره کفش نیز باید نرم و انعطافپذیر باشد.
همچنین افرادی که کف پای صاف دارند، باید کفشی را انتخاب کنند که ثبات پا را حفظ کرده و مانع از
پیچخوردگی پا شود.
در صورتی که صافی کف پا درمان نشود، در بزرگسالی منجر به چرخش استخوان ساق پا، درد زانو و لگن
و در نهایت کمردرد میشود
درمان
در بسیاری از افراد صافی کف پا منجر به بروز مشکلی نمیشود.
این امر ممکن است به دلیل تطابق نحوه قرارگیری استخوانهای اندام تحتانی در برابر یکدیگر باشد.
اگر این حالت منجر به بروز مشکلی شود، فرد میتواند با استفاده از ابزارهای خاصی که بدون نسخه نیز
به فروش میرسند، از درد یا سایر علایم خود بکاهد، ولی با این حال در مورد استفاده از این ابزار با پزشک
خود مشورت کنید.
یک سری ابزارهای محافظت کننده نیز وجود دارند که میتوان آنها را بر اساس شکل کفش تغییر داد
و لذا به مدت بیشتری از آنها استفاده نمود. این ابزار به گونهای ساخته شدهاند که در داخل کفش قرار
داده شده و از طرف دیگر به پا نیز حالت قوسی میدهند و دارای انواع مختلف مثل انواع سفت و نرم
میباشد که انتخاب آنها بر اساس نظر پزشک میباشد.
اگر فرد دچار التهاب زردپی عضله خلفی استخوان درشت نی شده باشد، باید از گوههای مخصوص
استفاده کند که در قسمت داخلی کفشها گذاشته میشود و نحوه پخش نیرو را مطلوبتر ساخته
و در نتیجه فشار کمتری به این زردپی وارد میشود.
گاهی اوقات در این موارد ممکن است پزشک استفاده از پوششهای خاص مچ پا را تا هنگام کاهش
التهاب، توصیه کند.
در موارد بسیار شدید نیز زردپی باید تحت عمل جراحی قرار گیرد.
توصیههای مفید :
- کاهش وزن در افرد چاق
- پرهیز از ایستادنهای طولانی مدت و تغییر حالت بدن در هنگام ایستادن
- پرهیز از پوشیدن کفشهای پاشنه بلند و نوک باریک، زیرا در این گونه کفشهای نامناسب، عضلات کف
پا امکان فعالیت انقباضی مؤثر را نخواهند داشت.
همچنین از پوشیدن کفشهایی که در آن رعایت قوس نشده باشد یا پاشنه و رویه آنها تغییر شکل داده
و چرخش خارجی پاشنه را تشدید کند، باید خودداری کرد.
- از ضربه زدن و پرشهای مکرر خصوصا بر روی سطح سخت باید خودداری کرد.
- به نظر میرسد ورزش دوچرخه سواری، به ویژه وقتی که همراه با فشار خم کنندههای مچ پا و انگشتان
بر روی رکاب باشد مفید است.
- فعالیتهایی که دارای پرش است، احتمالا به دلیل ضربات، عارضه و ناراحتیهای ناشی را تشدید خواهد
کرد. فعالیتهای استقامتی طولانی مدت نیز موجب بروز کمردرد ها و خستگی مفرط در این گونه افراد خواهد
شد.
دلایل مادرزادی
هر پا از ۳۱ استخوان تشکیل یافتهاست که توسط ۳۳ مفصل و بیش از ۱۰۰ ماهیچه، رباط و زردپی به هم متصل میشوند. نحوه قرارگیری صحیح این اجزاء منجر به ایجاد حالت قوس طبیعی در کف پا میشود. این قوس باید هم محکم باشد تا بتواند وزن بدن را تحمل کند و هم انعطاف پذیر باشد تا بتواند خود را با سطوح مختلف وفق دهد. کف پای صاف میتواند ناشی از ضعف عضلات و بافت همبند پا، وزن زیاد یا ژنتیک باشد که در اینگونه موارد به منظور درمان راههای متنوعی وجود دارد. در برخی موارد کف پای صاف با انجام جراحی درمان میشود.
در بعضی موارد با گذشت زمان قوس کف پا از بین میرود. بتدریج و با افزایش سن، رباط پشتی استخوان درشت نی پا که در داخل مچ پا قرار دارد و جزء اصلی در حمایت از قوس پا به حساب میآید، دچار فرسودگی میشود. وجود بار بیش از حد بر این رباط سبب بروز التهاب در آن شده و منجر به فرسودگیش آن میشود. به تدریج که این رباط دچار تخریب میشود، اثر حمایتی آن بر قوس پا نیز برداشته شده و قوس کف پا بتدریج از بین میرود.
دلایل محیطی
وجود فشارها مداوم بر روی پا: یکی از انواع فشارها، استفاده دراز مدت از کفشهای پاشنه بلند است که میتواند برروی زردپی آشیل(زردپی اصلی پشت پاشنه) اثر سوء گذاشته و فرآیند مکانیکی طبیعی مچ را دچار اختلال کند. گاهی اوقات عملکرد جبرانی رباط خلفی استخوان درشت نی نیز مزید بر علت شده و سبب از بین رفتن فزآینده قوس کف پا میشود.
با انجام روشهای توانبخشی وتمرینهای توصیه شده به افراد با کف پای صاف، کم شدن قوس کف پا با تقویت عضلات رفع میشود؛ ماساژ کف پا با استفاده از یک بطری که روی زمین قرار گرفته قابل اجر و بسیار مفید است، بدین صورت که کف پا به روی آن، به آرامی به جلو و عقب حرکت داده میشود. این حرکت پا را برای برگشتن به وضعیت صحیح کمک میکند. همچنین در کنار انجام تمرینهای درمانی کفیهای طبی نیز (خاص هر بیمار) از سوی پزشکان توصیه میشود. کفیهای طبی خاص برای هر بیمار از طرف پزشک متخصص تعیین و توسط کارشناسان ارتوپدی فنی و تکنسین های مربوطه و از طریق قالبگیری گچی از پای بیمار و ساخت قالب پا، ساخته میشوند. بسیار مهم است که کفی طبی از روی قالب پای خود شخص ساخته شود.
در مر حله اول راه رفتن روی یک خط صاف در حالی که پنجه های پا رو به بیرون نباشد وکاملا" مستقیم را توصیه می کنم . دوم ماساژ کف پا با استفاده از یک بطری می توانید کف پا را ماساژ دهید بدین شکل که بطری را روی زمین قرار داده کف پا را روی آن قرار دهید و بآرامی به جلو و عقب حرکت دهید . این حرکت پا را برای برگشتن به وضعیت صحیح کمک می کند .با استفاده از یک حوله هم می توانید با کمک دو دست کف پا را ماساژ دهید .
با استفاده از همین حوله می توانید حرکت تقویتی برای عضلات کف پا را مانند شکل انجام دهید .
حرکت بعد بلند شدن روی پنجه پا هاست . در حالی که دست ها را برای حفظ تعادل به دیوار زده اید پاها را به انداز ه عرض شانه ها باز کرده در وضعیت صحیح پنجه ها کمی به داخل روی پنجه ها بلند شوید . این حرکت را چندین بار در هر نوبت وچند نوبت در روز انجام دهید .
حرکت فوق هم برای تقویت عضلات کف پا مناسب است .
استفاده از کفی های طبی زمانی مناسب است که شما بخواهید مسافت های طولانی را راه پیمایی کنید و صافی کف پای شما هم بقدری باشد که پا کاملا" تغییر شکل یافته باشد و شما توان راه رفتن بدون کفی طبی را نداشته باشید در غیر اینصورت استفاده از کفی طبی جز اینکه عضلات نگهدارنده قوس کف پا را ضعیف تر کنند کاری انجام نخواهند داد . همانطور که قبلا" ذکر شد عضله سوم نازک نئی و عضلات کف پایی نگهدارنده قوس کف پا هستند و استفاده از کفی و دمپایی طبی باعث حذف عضله از کارآن است و عدم بکار گیری عضله باعث آتروفی یا به عبارتی کوچک و ضعیف شدن عضله می شود . شما می توانید حین انجام تمرینات از دمپایی طبی استفاده کنید و در بقیه موارد با راه رفتن صحیح به رفع مشکل خود بپردازید . بعضی از پزشکان گاها" مشتاق دیدار مجدد شما هستند .
* تعریف :
افتادگی قوس های داخلی و عرضی همراه با چرخش خارجی مچ پا را صافی كف پا می گویند كه براساس شدت و ضعف میزان این ناهنجاری متفاوت است.
در این عارضه، پا با تمام پاشنه روی زمین قرار می گیرد و قسمت داخلی قوس طولی کف پا صاف است.
*انواع کف پای صاف از نظر شکل :
1. Pes planus : صافی کف پای ساده و خالص که شامل پایین افتادن قوس طولی _ داخلی پا بدون چرخش خارجی و انحراف پا می شود.
2. Pes valgus : شامل پای چرخیده به خارج بدون پایین افتادن قوس طولی پا می شود.
3. Pes plano _ valgus : شامل پای به خارج چرخیده با پایین افتادن قوس طولی است.
*انواع کف پای صاف از نظر علت شناسی :
1. مادر زادی : ناهنجاری كف پای صاف ممكن است از والدین به كودك ارث برسد. اما تعداد كمی از كودكان با این عارضه متولد می شوند.نوع مادرزادی این ناهنجاری به نسل بعد نیز منتقل می شود. این نوع ناهنجاری را ثابت می گویند و درمان آن هم مشكل تر است.
2. کف پای اکتسابی : تقریباً 90 درصد نوزادان هنگام تولد از نظر قوسهای كف پا سالم هستند.اما این درصد در نوجوانی و بلوغ كاهش می یابد و بر تعداد افراد دارای پای ناهنجار افزوده می شود. معمولاً این نوع صافی كف پا انعطاف پذیر است و در نتیجه ممكن است در حالتی كه وزن بدن روی پا نباشد شكل طبیعی به خود بگیرد. صافی كف پا بعد از تولد در اثر عوامل مختلفی ایجاد می شود که در بخش بعدی به آن خواهیم پرداخت.
*انواع صافی کف پا از نظر اصلاح پذیری :
1. کف پای منعطف یا نرم :
کف پای نرم بیشتر رایج است به طوری که بلانچارد نشان داد که پانزده تا بیست در صد بزرگسالان درجه های از صافی کف پا را دارند.
این عارضه بر اثر تحمل بیش از اندازه وزن و کشیدگی بیش از حد لیگامنت های کف پایی به وجود می آید. در این نوع عارضه، درد وجود نداشته و در هنگام عدم تحمل وزن، قوس های کف پایی طبیعی به نظر می رسد. در کل کف پای منعطف، به کاهش یا از بین رفتن درجاتی از قوس طولی داخلی گفته می شود.
2. کف پای سخت :
این نوع عارضه، جنبه مادر زادی دارد و ناشی از ناعنجاری های استخوانی پا مانند چسبندگی استخوان های کف پایی یا غیر طبیعی بودن استخوان تالوس است. همچنین این عارضه به دلیل تورم در مفاصل میانی استخوان های کف پا و التهاب در بین مفاصل مچ پا نیز است.
شیوع این نوع از عارضه کف پای صاف بسیار اندک بوده و حدود شش درصد است و نسبت به کف پای صاف منعطف قابلیت بهبود کمتری دارد و به حرکات اصلاحی پاسخ نمی دهد و نیاز به روش های دیگر از جمله گچ گیری است. کف پای صاف سخت ، هم در منگام تحمل وزن و هم در هنگام عدم تحمل وزن بدن توسط پاها وجود داشته و از بین نمی رود.
*علل کف پای صاف
1. اضافه وزن : اگر افزایش وزن در حد ده تا پانزده کیلو گرم باشد، به قوس های پا نیروی اضافی وارد می شود و میزان کل نیروهای وارده، خارج از تحمل پا است.
2. بستری شدن و عدم تحرک بدنی به مدت طولانی : بیمارانی که مدت زیادی بستری بوده اند، وقتی مجددا فعالیت خود را شروع می کنند دچار درد و ناراحتی در کف پا می شوند علت این ناراحتی، ضعیف شدن عضلات و رباط ها در مدت زمان استراحت بیمار است. این افراد باید به تدریج شروع به راه رفتن کنند.
3. افزایش سن : عضلات و رباط های نگه دارنده قوس های پا به مرور زمان دچار ضعف می شوند و نمی توانند قوس های پا را حفظ کنند در نتیجه کف پا به تدریج صاف می شود.
4. نوع شغل : مشاغل سر پایی نظیر آرایشگری دندانپزشکی و نانوایی
5. وراثت
6. ضعف عضلات ناحیه ساق پا و کف پا
7. کوتاهی عضلان ناحیه ساق پا
8. کفش نامناسب : پوشیدن کفش های نامناسب به مدت طولانی، مانند کفش های تنگ، پنجه باریک و پاشنه بلند
9. شکستگی شدید ناحیه پا و بد جوش خوردن استخوان های ناحیه پا.
تمرینات ورزشی را حداقل دوبار در روز انجام دهید تا فرایند ترمیم و بهبودی شما تسریع شده و درد با سرعت بیشتری كاهش پیدا كند.
*شیوع :
شیوع کف پای صاف از سه تا شش سالگی کاهش می یابد به خاطر راه رفتن و فعالیت کودک توده چربی در قوس میانی از بین می رود. همچنین شیوع کف پای صاف در پسر ها بیشتر از دختر ها است.
*علائم و نشانه ها :
• فرد مبتلا به عارضه صافی کف پا، از خستگی زودرس و عدم استقامت کافی به ویژه در ایستادن ها و پیاده روی های طولانی رنج می برد و مستعد ابتلا به عوارضی چون زانوی ضربدری،انگشت شصت کج، پای پهن و تغییر شکل انگشتان است.
• استخوان پاشنه در وضعیت چرخیده به خارج قرار دارد
• برجستگی استخوان ناوی
• کاهش قوس داخلی پا و تغییر رنگ و سخت شدن پوست در ناحیه قوس طولی داخلی دیده می شود.
• درد کم در ناحیه قوس طولی داخلی پا، و همچنین درد کم در مچ پا به علت کشیدگی در قسمت داخلی مچ و فشردگی استخوان ها و وارد آمدن فشار به عروق و اعصاب پا ( این مسئله باعث ایجاد اختلالات عروقی که خود باعث سردی – بی حسی و افزایش عرق در پا می شود. )
• پنجه پا در هنگام راه رفتن متمایل به خارج قرار می گیرد
• سمت داخلی پا در ایستادن و راه رفتن بر روی زمین قرار می گیرد.
• سمت داخلی پاشنه کفش ساییدگی دیده می شود.
• کمر درد
• فقدان حالت فنری بودن در پا که منجر به عدم مهارت در راه رفتن و کشیدن پا به زمین در هنگام راه رفتن می شود.
• فقدان عمل ضربه گیری در پا که پا را نسبت به زخم ها و آرتروز مستعد می کند.
• وارد آمدن فشار به عروق و اعصاب
• خستگی زودرس
• استهلاک سریع کفش
• چرخش خارجی استخوان پاشنه
*روش شناسایی کف پای صاف :
1. روش تست آینه (پدواسكوپ)
این روش سنگینی وزن بدن بر قسمتهای مختلف پا را می سنجد.در این تست،بعد از آماده كردن دستگاه از فرد می خواهیم روی دستگاه بایستد.تماس كف پا با شیشه و نحوه ی تحمل وزن در آینه ی پایینی دستگاه قابل رؤیت است.این روش ضمن اینكه نقاط تماس كف پا را مشخص می كند،میزان نیرویی را كه به قسمتهای مختلف پا وارد می شود به صورت تقریبی نشان می دهد.
2. روش پدوگرافی
در این روش اثر كف پا در حالت حركت بررسی می شود.در پدوگرافی كف پا به جوهر رنگی آغشته می شود و از فرد می خواهیم كه روی سطحی صاف راه برود به طوری كه اثر كف پا روی سطح به صورت مشخصی باقی بماند. در این روش ابتدا مسیر حركت فرد توسط خط باریكی روی سطح مشخص می شود. روش پدوگرافی نسبت به روش اثر پا (نقش پا) دقت بیشتری دارد. شما می توانید از این روش به سادگی وضعیت کف پای خود را برسی کنید.
شماره 1 شکل صحیح کف پا است ، شماره 2 و 4 کف پای صاف ، شماره 5 کف پای گود می باشد.
* تمرینهای ورزشی برای اصلاح كف پای صاف :
ارائه برنامه ی تمرین اصلاحی برای كف پای صاف باید به گونه ای باشد كه اهداف زیر را تأمین كند:
1. عضله درشت نی قدامی تقویت شود.
2. عضلات درون گرداننده تقویت شوند.
3. عضلات برون گرداننده تحت كشش قرار گیرند (نازك نی بلند،كوتاه و طرفی)
4. تاندون آشیل و عضله ی دو قلو پشت ساق تحت كشش قرار گیرد.
تمرین :
تمرینات ورزشی زیر را حداقل دوبار در روز انجام دهید تا فرایند ترمیم و بهبودی شما تسریع شده و درد با سرعت بیشتری كاهش پیدا كند.
تمرین 1 :
. نرمش كششی تاندون آشیل و فاشیای كف پا :
اولین كاری كه در آغاز صبح انجام می دهید می تواند این تمرین باشد. مطابق شكل یك باند الاستیك یا یك حوله را دور قسمت برجسته ی پا كه كمی پایینتر از انگشتان است قرار دهید، زانو را مستقیم نگه دارید و پنجه پا را به سمت صورت بكشید و این حالت را به مدت 30 ثانیه حفظ كنید. این تمرین را سه مرتبه برای هر پا تكرار كنید.
خوش آمدید
با سلام اینجا مکانی، جهت معرفی و تحقق بخشیدن به اهداف رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی می باشد ،از انتخاب شما سپاسگزاریم.
کارشناس تربیت بدنی و علوم ورزشی وحید ریاحی
آسیب شناس ورزشی و حرکات اصلاحی وحیده ریاحی